محله تربیت؛ همسایه قدیمی زندان مشهد

تاریخچه

سنگ بنای اولیه این محله شهری در اوایل دهه‌۶۰ با گسترش فضای شهری گذاشته شد و سپس در مسیر توسعه قرار گرفت. محله تربیت مانند دیگر محلات منطقه‌۱۱ عمر چندانی ندارد، نام این محله برگرفته از نام بولوار تربیت است که در سال‌های اخیر به بولوار شهید قانع تغییر نام یافت؛ با این حال نام میدان این بولوار همچنان «تربیت» است. محله‌ای که از زمان‌های دور به شکل زمین کشاورزی و باغ بوده و در گذر زمان شکل فعلی را به خود گرفته است.

زندان مرکزی مشهد را می‌توان قدیمی‌ترین بنای محله تربیت و حتی منطقه‌۱۱ نامید. این زندان در دهه‌۲۰ توسط یک مهندس خانم آلمانی طراحی شده است. سال‌های پیش از این، زندان مرکزی مشهد در خیابان ارگ قدیم که اکنون بخشی از خیابان امام‌خمینی (ره) است، قرار داشته است. وقتی زندان وکیل‌آباد ساخته شد، همه اطراف آن بیابان بود و خارج از محدوده شهری واقع شده بود، اما به‌مرور با توسعه شهرنشینی در احاطه بافت مسکونی قرار گرفت.

علاوه بر زندان مرکزی مشهد، چند ساختمان و مرکز مهم شهری دیگر هم در محله تربیت واقع شده که این محله را به یک محله مهم شهری بدل کرده است. ساختمان شهرداری منطقه ۱۱، دانشگاه پیام‌نور از مهم‌ترین مراکز این محله هستند.
قسمتی از این محله شهری یادآور دلیرمردان ارتش است و نام‌گذاری بولوار شهید ستاری در منطقه‌۱۱ بر اساس سکونت افراد بسیاری از نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در این محله انجام شده است.

از اواسط دهه‌۶۰ بود که نیروی هوایی ارتش در مشهد، زمین‌هایی را که در محله تربیت در اختیار داشت به کارکنان کادرش واگذار کرد و این موضوع سبب شد تا بسیاری از کارکنان نیروی هوایی ارتش در این محله ساکن شوند.

بافت

محله تربیت ۱۷۸‌هکتار وسعت دارد و ۲۳‌هزار‌و‌۵۰۰ نفر را در خود جای داده است. به‌طور میانگین در هر هکتار محله تربیت ۱۳۱‌نفر سکونت دارند که تقریبا دو‌برابر میانگین شهری است، اما از آنجایی که فقط ۲۵‌درصد مساحت محله را خانه‌های مسکونی تشکیل داده‌اند تراکم نقطه‌ای جمعیت بسیار زیاد است. فراوانی تعداد ساختمان‌های پنج و شش‌طبقه در محله تربیت این محله را یکی از محلات مرتفع مشهد تبدیل کرده است.

۵۰‌درصد مساحت محله تربیت را حریم کال چهل‌بازه تشکیل می‌دهد و ۸‌درصد آن فضای اداری و انتظامی است. بیشترین جمعیت محله تربیت مردان ۲۵ تا ۳۵‌ساله هستند که به‌احتمال زیاد دلیل بالارفتن این آمار وجود زندان وکیل‌آباد مشهد در این محله است.

محله تربیت نیز جزو محله‌های برخوردار به شمار می‌آید و از جهات مختلف، محله‌ای مناسب برای سکونت و زندگی شناخته می‌شود و موقعیت شهری مناسبی دارد. در این میان، اما زندان مرکزی مشهد موقعیت این محله شهری را متزلزل کرده است و ساکنان این محله به این امید سپری می‌کنند که شاید سرانجام روزی عمر زندان در این محله به پایان برسد.

گرچه بار‌ها حرف انتقال آن به محدوده‌ای خارج شهر به میان آمده، هنوز این وعده عملی نشده است. در هر صورت به‌نظر می‌رسد انتقال این زندان به بیرون از شهر و اختصاص قسمتی از آن به موزه، با‌توجه‌به اینکه زندانیان سرشناس انقلابی در این زندان بوده‌اند، می‌تواند جنبه‌های مثبتی برای محله تربیت داشته باشد. نرخ باسوادی در محله تربیت بیش از ۹۸‌درصد و میانگین تعداد خانوار، ۵‌نفر است.

دسترسی

محله تربیت به خطوط قطار‌شهری دسترسی ندارد، اما دسترسی به بزرگراه امام‌علی (ع) از طریق بولوار شهیدستاری و بولوار‌های آموزگار و معلم از جمله ویژگی‌های محله تربیت است. بنا به کتاب «اطلس محلات شهر مشهد» میانگین فاصله مکانی تا نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس در محله تربیت، ۱۹۳‌متر و پیمودن آن میانگین ۲‌دقیقه و ۲۵‌ثانیه زمان می‌برد.

امکانات فرهنگی و رفاهی

• حضور دانشگاه‌های اسرار، پیام‌نور و مجتمع آموزشی بعثت رفت‌و‌آمد به این محله را پررونق‌تر و نقش فرهنگی آن را بیشتر کرده است.
• باغ گل‌ها نسبت به بسیاری از باغ‌های موضوعی فضای کوچکی دارد، اما به‌ویژه در فصل بهار بسیار دیدنی است.
• این محله یک بوستان محلی نیز دارد و میانگین فاصله مکانی تا نزدیک‌ترین فضای سبز در محله تربیت، ۳۷۹‌متر و میانگین فاصله زمانی برای پیمودن این مسافت، ۴‌دقیقه و ۴۴‌ثانیه تخمین زده شده است.
• ‌تعداد مغازه‌های تجاری در محله تربیت کم است، اما به‌اندازه رفع نیاز‌های روزمره اهالی مغازه وجود دارد.
• محله تربیت دو زمین روباز ورزشی دارد که یکی از آنها مجهز به چمن مصنوعی است.
• محله تربیت سه مسجد و دو دبستان دارد.
• این محله با وجود تراکم زیاد جمعیت درمانگاه عمومی ندارد.

حدود جغرافیایی

محله تربیت از شریق به بزرگراه امام‌علی (ع)، از شمال به بولوار دندان‌پزشکان، از غرب به بولوار معلم و از جنوب به خیابان شهید ابراهیم فخرایی محدود می‌شود. محله‌های رسالت و فرهنگیان از منطقه‌۱۰ و محله‌های فارغ‌التحصیلان، شریف، شهیدرضوی و دانشجو نیز از منطقه‌۱۱ در همسایگی محله تربیت قرار دارند.